Państwo 2.0. Proces transformacji cyfrowej sektora publicznego. Część 1. E-Estonia jako wzór cyfrowego e-państwa

Czy postsowiecki, liczący zaledwie 1,3 mln mieszkańców kraj o trudnym położeniu geograficznym może stać się najbardziej zaawansowanym cyfrowo społeczeństwem na świecie? Estonia, bo o niej właśnie mowa, rozpoczęła kompleksowe reformy już na początku lat 90-tych. Stały się one podstawą do stworzenia zaawansowanej technologicznie gospodarki. Kraj, który bardzo wcześnie zainteresował się technologią blockchain, nazywany jest dzisiaj cudem technologicznym. Proces stworzenia estońskiego e-państwa rozpoczęto już 20 lat temu, a jego nieustanny rozwój trwa do dziś.

Chmura Rządowa

Bazą dla publicznych e-usług staje się obecnie w Estonii Chmura Rządowa. Opracowano ją dzięki współpracy Rządu Estonii oraz konsorcjum firm sektora prywatnego, w tym także Dell Technologies. Chmurę zaprojektowano w zgodzie z Narodowymi Standardami Bezpieczeństwa IT (National IT Security Standards), pozwoliło to zapewnić zgodność z wymaganiami jakości i bezpieczeństwa. Estońskie instytucje publiczne stopniowo przenoszą istniejące już systemy do rozwiązania chmurowego. Chociaż projekt nadal pozostaje na etapie wdrożenia, już teraz można zaobserwować płynącą z niego efektywność kosztową, znacząco spadły zarówno wydatki na inwestycyje jaki i na bieżące utrzymanie infrastruktury. Jako pierwsze wszystkie swoje systemy do chmury przenosiło Ministerstwo Środowiska. Dodatkowo chmura gwarantuje wzrost poziomu bezpieczeństwa informacji publicznych, ponieważ jest ono niezależne od poszczególnych instytucji. Rozwiązanie chmurowe zapewnia także stabilne środowisko dla projektów dużej skali. Krótko mówiąc, usługi publiczne w chmurze stają się dzięki niej prostsze w zarządzaniu, wygodniejsze, bezpieczniejsze i tańsze.

Portal usług publicznych Eesti

Jednym z celów cyfrowej transformacji usług publicznych w Estonii jest również zapewnienie obywatelom jak najprostszego dostępu do nich. Estoński portal Eesti, odpowiednik naszego EPUAPu, doskonale spełnia to kryterium. Przyjazny dla oka, dostępny w trzech językach, oferuje wyjątkowo intuicyjną nawigację poprzez skojarzenie usług publicznych z wydarzeniami z życia, takimi jak „Zachorowałem”, „Przeprowadzam się” czy „Chcę założyć firmę”. Dostęp do wszystkich usług wymaga tylko jednego logowania.

20 lat cyfryzacji estońskich usług publicznych. Proces budowy e-państwa. E-Tax, X-Road, Digital ID oraz I-Voting

Jednym z pierwszych osiągnięć E-Estonii było wprowadzenie w 2000 roku E-Tax – systemu rozwiązań podatkowych online. Umożliwia on składanie deklaracji podatkowych przez Internet, wykorzystując logowanie przez bezpieczne ID. Oferuje on także szybką procedurę zwrotu podatków i znacząco minimalizuje biurokrację. Prostotę systemu potwierdzają liczby – wypełnienie deklaracji podatkowej w E-Tax zajmuje zwykle od 3 do 5 minut, a 95%[1] deklaracji podatkowych jest składanych właśnie za jego pośrednictwem.

Kluczem do sprawnego działania estońskiego e-państwa stał się X-Road – standard komunikacji i interface łączący zdecentralizowane platformy i bazy danych w poszczególnych urzędach. Obecnie korzysta z niego ponad 1000[2]organizacji.

Kolejnym ważnym krokiem w omawianym procesie było wprowadzenie w 2007 r. cyfrowych dowodów osobistych – Digital-ID. Umożliwiają one swobodne korzystanie z e-usług publicznych, w tym podpisywanie dokumentów oraz dostęp do usług bankowych. Wszystkie dowody osobiste są wydawane są w wersji cyfrowej oraz tradycyjnej. W tej chwili 98% obywateli dysponuje Digital-ID[3].

Już od 2005 roku obywatele Estonii mogą głosować przez Internet. Usługa I-Voting to temat bardzo aktualny z uwagi na to, że niedawno odbyły się tam wybory parlamentarne, w których 28,1% głosów oddano właśnie za pośrednictwem Internetu [4]. Głosowanie internetowe było możliwe od 21 do 27 lutego a głos w tradycyjnych wyborach można było oddać 3 marca. Platforma internetowa umożliwiała śledzenie na bieżąco liczby oddanych głosów.

Dużym wyzwaniem była budowa zaufania obywateli wobec nowego sposobu głosowania. Korzystanie z Internetu w wyborach musi być zgodne z zasadami tajności, bezpośredniości i równości. Czyli innymi słowy bezwzględnie wymagany jest dostęp dla wszystkich obywateli, jednoznaczna identyfikacja osoby oddającej głos, zapewnienie anonimowości głosującym, uniemożliwienie modyfikowania pojedynczych głosów jak również skonsolidowanych rezultatów, dodatkowo wyniki głosowania internetowego powinny być niedostępne do momentu zamknięcia tradycyjnych lokali wyborczych. Weryfikacja, czy system informatyczny spełnia te wymagania, jest wykonywana przez zewnętrzne podmioty. Kod źródłowy aplikacji jest publicznie dostępny.

Bezpieczeństwo publiczne i technologia blockchain

Rozwiązania IT wprowadzono również w zakresie bezpieczeństwa publicznego. Jednym z przykładów jego zastosowania jest monitorowanie stanu technicznego samochodów policyjnych w ich komputerach pokładowych. Dzięki temu zmniejszono liczbę nieplanowanych wizyt w serwisie, co przekłada się na wzrost efektywności pracy policji.

W 2007 roku Estonia padła ofiarą cyberataku. Incydent ten wpłynął na stabilność systemów rządowych oraz bankowych. Uświadomiło to, jak ważne jest bezpieczeństwo i ochrona przed zagrożeniami płynącymi z sieci. Dzisiaj Estonia jest postrzegana jako ekspert w zakresie cyberbezpieczeństwa, Od 2008 roku w rozpoczęto tam testowanie technologii blockchain, a od 2012 weszła ona do użytku operacyjnego. Z rozwijanej przez Estończyków technologii blockchain korzysta także NATO, Unia Europejska oraz Amerykański System Obrony[5].

Od 2008 roku obywatele Estonii mają zapewniany cyfrowy dostęp do danych medycznych. Już 95%[6] takich danych zostało poddanych cyfryzacji. Ułatwia to znacznie dobór odpowiedniego leczenia. Historia medyczna zawarta w indywidualnych rekordach jest dostępna dla lekarzy i pacjentów z każdej lokalizacji. W tej gałęzi usług publicznych blockchain również znajduje zastosowanie. Jego funkcją jest zapewnienie integralności danych.

Wprowadzenie E-Residency

Estonia była pierwszym krajem na świecie, który wprowadził cyfrowe obywatelstwo nazywane E-Residency. Skorzystało z niej już ponad 50 tys. osób ze 160 krajów, w tym także z Polski[7]. Ten pionierski program skierowany jest do przedsiębiorców z całego świata i umożliwia im otrzymanie dodatkowej tożsamości cyfrowej na rynku Unii Europejskiej. Jest on rozwijany przez fundację Enterprise Estonia. Status e-rezydenta nie oznacza posiadania obywatelstwa Estonii i nie zapewnia np. praw wyborczych. Jest on natomiast gwarancją szeregu ułatwień związanych z korzystaniem z usług i narzędzi cyfrowych w zakresie zakładania i prowadzenia firmy, w tym np. zdalne założenie firmy bez względu na lokalizację, elektroniczne podpisywanie dokumentów, dostęp do narzędzi finansowych, swobodny dostęp do rynku UE i prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie europejskich regulacji prawnych, co umożliwia pozyskiwanie nowych klientów oraz rynków zbytu.

Silna i stabilna E-Estonia dziś – kluczowe dane

Po dwudziestu latach od rozpoczęcia transformacji cyfrowej, Estonia nazywana jest internetową potęgą oraz elektronicznym państwem bez granic. Liczby mówią same za siebie: 98% populacji posiada cyfrowe dowody osobiste, 99% usług publicznych jest dostępna online, 98% firm zakładanych jest przez Internet i 99% operacji bankowych Estończycy przeprowadzają online[8].

Dostęp do Internetu jako pierwszy został tam uznany za jedno z podstawowych praw człowieka i jest on możliwy z nawet najtrudniej dostępnych miejsc w kraju. Inwestycja w cyfrową edukację oraz transformację przełożyła się na rozwój państwa oraz biznesu. Warto wspomnieć o internetowych starupach mających swoje korzenie w tym kraju, takich jak choćby Skype, Taxify (Bolt), Togl, Kazaa, czy Learn Languages. Zaawansowany technologicznie sektor usług publicznych to dla Estonii wielka przewaga konkurencyjna wśród pozostałych krajów Unii Europejskiej. Na tym jednak nie koniec. Rząd tego niewielkiego kraju planuje dalszy rozwój i inwestycje w kolejne etapy transformacji.

Co dalej? Ambitna przyszłość estońskiego e-państwa, czyli kilka słów o Cyfrowej Ambasadzie, Reportingu 3.0, czy projekcie Healtcare 4.0

W planach jest przede wszystkim rozwój programu E-Residency. Jego celem jest budowa cyfrowego społeczeństwa, w którym obywatele całego świata będą mieć swobodę w rozpoczynaniu działalności gospodarczej, bez względu na miejsce zamieszkania. Estonia stawia na demokratyzację przedsiębiorczości oraz wyraża gotowość do konkurowania z innymi krajami w zakresie oferowanych e-usług i środowiska sprzyjającemu prowadzeniu biznesu.

Kontynuowana będzie także praca nad cyberbezpieczeństwem. Plany zakładają intensywną współpracę międzynarodową oraz stworzenie tzw. Cyfrowej Ambasady. Będzie ona przedłużeniem estońskiej Chmury Rządowej poza granicami państwa, aby jeszcze lepiej zabezpieczyć dane w przypadku ataków wielkiej skali oraz sytuacji kryzysowych.

Kolejnym etapem wdrożeń IT będzie wprowadzenie inteligentnego i autonomicznego transportu publicznego. Pomysłodawcy wierzą, że technologia umożliwiająca autonomiczne prowadzenie pojazdów pomoże zwiększyć bezpieczeństwo na drogach oraz zwiększy przepustowość dróg. W 2017 roku przeprowadzono testy miniautobusów na drogach publicznych

Trwają również prace nad projektem Reporting 3.0. Zakłada on automatyzację wymiany informacji między przedsiębiorstwami i instytucjami publicznymi. Pierwszym krokiem ma być uproszczenie procesu raportowania kosztów związanych z zatrudnieniem pracowników.

Z uwagi na wzrost mobilności obywateli planowane jest umożliwienie międzynarodowej wymiany danych m.in. w służbie zdrowia. Dzięki takiemu rozwiązaniu lekarze spoza Estonii mogliby mieć na przykład swobodny dostęp do historii medycznej pacjenta z Estonii. Z kolei w biznesie estońskie przedsiębiorstwo mogłoby swobodnie podpisać cyfrowy kontrakt z partnerem w innym kraju. Wdrażanie projektu już się rozpoczęło – w 2017 r. a w roku 2018 umożliwiono wymianę danych z Finlandią za pośrednictwem X-Road, co stwarza perspektywę dla rozwoju tego przedsięwzięcia w innych krajach europejskich.

Projekt Healthcare 4.0. zakłada m.in. wykorzystanie rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji w opiece zdrowotnej.

Przeprowadzana będzie także dalsza transformacja w Edukacji. Do 2020 roku zostaną wdrożone „Internetowe Tornistry”, w których wszystkie materiały edukacyjne będą dostępne za darmo w formie cyfrowej.

Program “Ekonomia w czasie rzeczywistym” przewiduje stworzenie środowiska, w którym transakcje pomiędzy obywatelami, przedsiębiorstwami i sektorem publicznym będą mogły być dokonywane w czasie rzeczywistym oraz w sposób zautomatyzowany. Przykładem mogą być rozwiązania takie jak e-płatności, e-fakturowanie czy elektroniczne raportowanie VAT, wszystkie dostępne w czasie rzeczywistym.

Wprowadzenie projektu Industry 4.0. dotyczy z kolei rozwiązań które wpłyną na sprawne działanie procesów w gospodarce, zaczynając od monitoringu jakości, kończąc na zarządzaniu łańcuchem dostaw. W centrum tej strategii jest koncept nazwany „Real Time Factory”. Pozwoli on menedżerom śledzić na bieżąco kluczowe wskaźniki efektywności. Ma wskazywać, które elementy wymagają usprawnień i pozwolić fabrykom operować w ramach jednego integralnego systemu.

Nauka płynąca z podejścia Estonii do transformacji cyfrowej w sektorze publicznym

Kluczowym czynnikiem decydującym o sukcesie cyfrowej transformacji jest przejrzysta strategia oraz konsekwentna jej realizacja niezależnie od zmian politycznych. Estonia przyznaje, że aby odnieść sukces, trzeba być gotowym do eksperymentowania i popełniania błędów. Budowa zaawansowanego technologicznie, elektronicznego systemu usług publicznych wymaga sprawnego wyciągania wniosków. Błędy stanowią co prawda nieodłączny element rozwoju i transformacji, ale najważniejsza jest płynąca z nich nauka. Prawdopodobieństwo powodzenia rośnie dzięki zaangażowaniu odpowiednich partnerów technologicznych posiadających wiedzę oraz doświadczenie w poszczególnych obszarach. Długofalowe partnerstwo umożliwia realizowania długoterminowych strategii oraz planów.

Nadrzędny cel omawianego procesu transformacji kraju to ułatwienie obywatelom dostępu do usług publicznych oraz zapewnienie ich prostej realizacji. Cel ten z pewnością został osiągnięty i dzisiaj Estonia może być wzorem w jaki sposób na drodze ewolucji dokonać rewolucji w kontaktach pomiędzy obywatelem lub przedsiębiorcą a państwem.

Robert Domagała, Senior Manager, ISG, Dell Technologies Poland


Przypisy:

[1] https://e-estonia.com

[2] https://www.x-tee.ee/factsheets/EE/#eng

[3] https://e-estonia.com/solutions/e-identity/

[4] https://rk2019.valimised.ee/en/participation/participation.html

[5] https://e-estonia.com

[6] https://e-estonia.com/solutions/healthcare/

[7] https://e-estonia.com/solutions/e-identity/e-residency/

[8] https://e-estonia.com/solutions/

About the Author: Robert Domagala